Farg’ona vodiysi oltin vodiy bo’lib, 22000 km² maydonni egallagan ushbu unumdor allyuvial tekislikda 7 milliondan ortiq aholi istiqomat qiladi. O‘zbekistonning eng go‘zal joylaridan biri. Sirdaryo va Norin daryolari suvlari bilan sugʻoriladi va Tyan Shan togʻ tizmasi bilan oʻralgan. Vodiy oʻzining Andijon, Fargʻona, Margʻilon, Qoʻqon, Rishton, Shoximardon, Quva kabi shaharlari bilan mashhur.

Farg’onaning diqqatga sazovor joylari

Andijon
Viloyat shimoli-sharqda joylashgan bo’lib, tog’lar va tepaliklar bilan o’ralgan. Andijon va Alamich adirlari neft, gaz va boshqa tabiiy boyliklarga boy. Shahar milodiy 9-asrdan maʼlum boʻlgan Andijon bugungi kunda mamlakatning muhim sanoat shaharlaridan biri hisoblanadi. Mintaqa General Motors (sobiq Koreyaning Daewoo) kompaniyasi bilan hamkorlikda avtomobil ishlab chiqarish uchun strategik ahamiyatga ega. Andijon Xitoyni Oʻrta Osiyo bilan bogʻlovchi Ipak yoʻli savdosining markazi edi. Shaharning Qoradaryo boʻyida koʻplab karvonsaroylar boʻlgan.

Qo’qon
Qoʻqon oʻz nomini 19-asrda hokimiyati Fargʻona vodiysidan Toshkent va Qozoq dashtlarigacha boʻlgan qudratli xonlik (knyazlik) tufayli olgan. Qo‘qon xonlikning poytaxti va vodiyning diniy markazi edi. Shaharda 19-asrga oid bir qancha tarixiy binolar mavjud.

Xudoyorxon urdasi

Qo’qon xonligining so’nggi hukmdori Xudoyorxonning saroyi – Qo’qon shahrining durdonasi. Bu muhtasham Urda saroyi 1871-yilda Oʻrta Osiyo meʼmorchiligi anʼanalari asosida qurilgan boʻlib, baland kirish portali va burchaklarida toʻrtta minora, ulardan ikkitasi fasadning ikki tomonida joylashgan. Saroyning umumiy maydoni 4 gektar bo’lib, poydevori 3 metrga ko’tarilgan. Shu sababli, asosiy kirish joyiga kirish uchun rampa qo’shilgan. Kirish darvozasining kengligi 70 metrni tashkil qiladi. Darvozaning yuqori qismida arabcha harflarda “Said Muhammad Xudoyorxon Buyuk” deb yozilgan. Dastlabki ko’rinishida saroy uzunligi 138 metr va eni 65 metr edi. Saroy 7 ta kichik saroy va 119 ta xonadan iborat edi. O‘shanda “Urda” ichki va tashqi panjaralar bilan o‘ralgan edi. To’siqlar bugungi kungacha saqlanib qolmagan, faqat 2 hovli va 19 xona qolgan.

Norbuta Biy madrasasi

Norbuta Biy madrasasi buxorolik quruvchi va haykaltarosh Usto Qosimjon ishtirokida Chorsu maydonida qurilgan. Bino bir darajali bo’lsa-da, bu juda monumental qurilish. 19-asrda madrasa Qoʻqondagi eng yirik ilm markazi edi. Talabalar uchun ko’plab o’quv va yashash xonalari (xujralar) mavjud. Madrasaning o’lchamlari 52 dan 72 metrga teng. Madrasa qurilishida asosan pishirilgan g’isht ishlatilgan. Bugungi kunda bu binoda Jum’a masjidi joylashgan. O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, ushbu madrasa qayta ochilib, hozirda 80 dan ortiq talaba tahsil olmoqda.

Modari Khon maqbarasi

Modarixon maqbarasi 1825 yilda Qoʻqon hukmdori Umarxonning onasi uchun qurilgan boʻlib, u moviy gumbaz ostida oʻtiradi. Bu yodgorlik Oʻrta Osiyodagi musulmon meʼmorchiligining juda qiziqarli namunalaridan biridir.

Jum’a masjid

Masjid Umarxon davrida (1809-1822) qurilgan. Bu yerda asosan juma namozi o‘qilgan. Bu markazda xonaka (yopiq xona) joylashgan uch tomondan yopilgan kengaytirilgan ayvon edi. Masjid ayvonining o’lchamlari 97,5×25,5 metr bo’lib, u 98 ta yog’och ustunlar bilan ta’minlangan. Ushbu ustunlar qattiq yog’ochdan yasalgan, shuning uchun ular « tosh daraxtlari » deb ataladi. Masjid ro‘parasida pishiq g‘ishtdan silliq dumaloq g‘ishtdan yasalgan minora va qirrali gumbazli toj bilan o‘ralgan olti kamarli fonus bor. Uning balandligi 22 metr. Har kuni bir vaqtning o’zida 5 marta minora tepasidan shahar aholisi muazzin tomonidan azonga chaqiriladi.

Dakhmai Shaxon nekropoli

Daxmai Shaxon — Umarxon davrida qurilgan Qoʻqon xonlari qabri. To’plam uch qismdan iborat: portalli zal, masjid-ayvon va oilaviy qabriston. Qabr atrofi panjara bilan o‘ralgan, namoz o‘qiladigan ayvon va bir qancha qabrlar bor, ulardan birida Umarxonning o‘zi dafn etilgan. Umarxon maqbarasi (1809-1822) fasadi va Yozgi masjidning ustunlari oʻz bezaklari bilan Buxorodagi Boloxauz masjidining rasmiga oʻxshaydi. Qabrga kirish eshiklari yog‘och o‘ymakorligida arab tilidagi Qur’ondan parchalar va Umarxon she’riyatidan namunalar bilan bezatilgan. Qabrning maydoni 9,4×11,7 metrni tashkil qiladi. 1971 yilda ushbu me’moriy bino mahalliy hunarmandlar tomonidan qayta tiklandi.

Marg’ilon
Shahar Ipak yo’lidagi muhim bekat edi. Marg‘ilon har yili millionlab metr ipak mato ishlab chiqarish markazi hisoblanadi. Bir necha medersa va masjidlar bor.

Margʻilon Oʻzbekistonning eng qadimiy shaharlaridan biridir. U Farg’ona vodiysida Farg’ona shahridan bir necha daqiqa uzoqlikda joylashgan. Bu shahar oʻrta asrlarda mashhur boʻlgan, chunki u sifat va goʻzallik boʻyicha Xitoy ipagi bilan raqobatlasha oladigan Oʻrta Osiyodagi eng yaxshi ipak ishlab chiqarilgan. Margʻilondan ipak yuklangan karvonlar Buyuk Ipak yoʻli boʻylab Qashgʻar, Bagʻdod, Xuroson va hatto Yunonistonga ham borgan. Ipak Oʻrta Osiyoda 2-ming yillik oʻrtalarida Buyuk ipak yoʻlining rivojlanishi boshlanishi bilan paydo boʻlgan. Rivoyatda aytilishicha, Farg‘ona hukmdori o‘z xizmatkorlariga xitoylik ustalarning ipak to‘qish mahorati sirini o‘rganishni buyurib, ikki davlat o‘rtasida urush kelib chiqqan.

O‘zbek xon-atlasi deyarli butunlay qo‘lda yasalgan. Qariyb 1000 yil davomida farg‘onalik ustalar pilla va bo‘yash iplaridan ip to‘qishning o‘ziga xos texnikasi va texnologiyasini ishlab chiqishga muvaffaq bo‘ldi, bu esa Marg‘ilon ipagini mintaqadagi eng yaxshilaridan biriga aylantirdi.

Rishton
Rishton — Fargʻona shahridan atigi 60 km uzoqlikda joylashgan kichik shaharcha. Bu shahar oʻzining anʼanaviy kulolchilik buyumlari bilan mashhur. Richtandagi Xalqaro kulolchilik markazi qurilishi 2020-yilda boshlangan. Noyob ko‘k rangli kulolchilik buyumlarini ishlab chiqaruvchi yuzlab hunarmandlar yashaydigan shaharda ilgari hech qachon bunday birlashtiruvchi markaz bo‘lmagan. Loyihaning dizayneri Rishtonlik mashhur kulolchilik ustasi Alisher Nazirov edi. 2020-yil oxirida markaz hududida har biri ikki qavatli 20 ta ustaxona qurildi. Seminarlarning hech biri boshqasining modeliga amal qilmaydi – bu erda har bir ustaning uslubi o’ziga xosdir. Shuningdek, Rishton tarixiga oid muzey va sayyohlar uchun mehmonxona mavjud. Rishton hech kimni befarq qoldirmaydigan haqiqiy sharqona ertakdir. Taniqli kulolchilar Rustam Usmanov va Alisher Nazirov ustaxonalariga albatta tashrif buyuring.

Quva
Shahar Yevropada Alfaraganus nomi bilan mashhur boʻlgan oʻrta asr allomasi al-Fargʻoniy yodgorlik majmuasi bilan mashhur. Shuningdek, Quva shahridagi qadimiy narsalarni topish uchun o’nlab yillar davomida arxeologik tadqiqotlar olib borildi.